wandelen veenhuizen fochteloërveen friesland drenthe

Vanaf het indrukwekkende gevangeniscomplex van Veenhuizen voert de route door de bossen en langs de hei naar het Fochteloërveen. Rust, ruimte en vrijheid tegemoet. Is dat een trompet die je daar hoort? Nee, kraanvogels! Ook mooi: dat bloeiende wollepluis in het strijklicht.

Scroll naar beneden voor de routebeschrijving en de gps-track van wandelroute Veenhuizen – Fochteloërveen.

Startpunt: Veenhuizen, parkeerplaats Esserheem bij Gevangenismuseum, Oude Gracht 1, 9341 AA Veenhuizen.
Afstand: 17,5 km.
Lijn / cirkel: Rondwandeling.
Navigatie: Volg de routebeschrijving: via de blauwe en de rode route over het gevangenisterrein en vervolgens naar het Fochteloërveen. Daar volgt de route de markering van Natuurmonumenten.
Horeca: Alleen in Veenhuizen op het gevangenisterrein: hotel/restaurant Bitter & Zoet (Hospitaallaan 16).
Accommodatie: Op het gevangenisterrein kun je overnachten in de voormalige bewaarderswoningen of in hotel Bitter en Zoet (het oude hospitaal).
OV: Dichtstbijzijnde bushalte is Generaal v.d Boschlaan in Veenhuizen (langs de route), circa 15 minuten lopen van de startplaats.
Kinderroutes: Over het gevangenisterrein zijn korte wandelrondjes uitgezet. Ook leuk, een rondleiding door het Gevangenismuseum en/of een paar uurtjes klimmen in het klimbos.
Meer routes: Deze en nog veel meer wandelroutes zijn ook gepubliceerd in de ANWB wandelgids | 52 wandelroutes in Nederland.

Wandelroute Veenhuizen – Fochteloërveen in het kort

Eerst verkent de route het terrein van de gevangenis Veenhuizen. Daarna wandel je door de bossen naar en door het Fochteloërveen, een uniek natuurgebied beheerd door Natuurmonumenten. Het Fochteloërveen is het laatste restje levend hoogveen in Nederland. Sinds kort broedt de kraanvogel er. De terugweg gaat weer door het Bankenbos. Het overgrote deel van de route gaat over onverharde paden.

ONDERWEG LANGS WANDELROUTE VEENHUIZEN – FOCHTELOERVEEN

Weldoeners en geweldenaars | De geschiedenis van Veenhuizen begon met een paar gebouwen in het uitgestrekte veen. Om het veen af te graven waren arbeiders nodig. Men lokte ‘armoelijders’ met een boerderij en lapje grond. Maar storm liep het niet. Daarop werden de goede bedoelingen – armoede opheffen – bijgesteld: kom je niet goedschiks, dan maar kwaadschiks. In 1823 sloot Johannes van den Bosch, de oprichter van de Maatschappij van Weldadigheid, een contract met de overheid. Arme gezinnen, wezen, landlopers en bedelaars konden nu ook gedwongen worden opgenomen. In de ‘Kolonie van van Weldadigheid’, die tot dan toe een zelfvoorzienende gemeente was met een ziekenhuis, een apotheek, scholen en kerken, verrezen nu ook dwanggestichten. Na Bosch’ dood turnde de overheid die om tot gevangenissen. Nog steeds zijn in Veenhuizen zo’n 700-1000 gevangenen gedetineerd.

Wie woont er in dit huisje? | Werk en Bid, Arbeid en Zegen, Orde en Tucht zijn enkele van de motto’s in Veenhuizen. Niet in sierletters, maar in dwingende hoofdletters genoteerd. De teksten op de huizen geven ook aan wie er achter de gevel woonde: ‘Toewijding’ (de dokter), ‘Kennis is macht’ (de onderwijzer) en de leraar gymnastiek in huisje ‘Flink en Vlug’.

Adders en asielzoekers | Aan de overzijde van het Veenhuizerkanaal ligt het Bankenbos. In gitzwarte greppels dobberen wolken felgroen kroos, gouden blaadjes kleven aan de randen van de paden. Het bos – domein van veel adders – bestaat uit een westelijk en een oostelijk deel, ertussenin ligt Bankenbosch, een van de oude gevangenissen van Veenhuizen. Van 2012-2014 woonden hier asielzoekers. (Op)gevangen in een ruitenpatroon van kaarsrechte paden. Zouden ze het natuurschaatsbaantje gevonden hebben?

Het is prachtig! | Opeens dat verborgen pad, ontsnapt aan de liniaal. Links een rommelgreppeltje vol takken en kroost. Rechts een voormalig militair oefenterrein. In de verte een goudglanzend randje, het dekbed van graspollen en pijpenstrootjes van het Fochteloërveen. Het pad loopt erop dood. De landweg die je volgt voert in haakse bochten door de polder. Plat en vlak is het er, niets dat zon of wind tegenhoudt. Nu nog lángs het veen, straks er dwars doorheen.

Juliana bedankt | Het had zomaar kunnen gebeuren dat het Fochteloërveen, net als de rest van het veen in Drenthe, was afgegraven en in brand gestoken om vruchtbare boekweitakkertjes te krijgen. Maar in 1961 trok Juliana de rijkssubsidie voor het turfwinnen in vanwege de schade die het toebracht aan het land. Het was over en uit met de bruin-goud-gekte, het Fochteloërveen was gered. Van het oorspronkelijke hoogveen in Nederland is nog maar 2% over.

Knuffelkraanvogel | Verdroging is de grootste bedreiging voor het veen. Nathouden is dus wat Natuurmonumenten doet. En dat heeft gewerkt. Haalde de kraanvogel 250 jaar lang haar snavel voor Nederland op, in 2001, na veel draaiwerk aan de kraanknoppen, streek de majestueuze vogel in het Fochteloërveen neer. In 2011 startte Natuurmonumenten met internationale hulp een herstelplan, ‘The Dutch Crane Resort’. Doel is het oppervlak aan hoogveen en natte heide te vergroten. Om dat te bereiken, is er in het gebied veel veranderd. Dat de kraanvogel gekoesterd wordt, is wel duidelijk.

Hoera voor het hoogveen. Maar wat ís het? | Hoogveen bestaat uit lagen onverteerde plantenresten, voornamelijk veenmos (het groene spul dat overal in het water drijft). Veenmos leeft van regenwater, waarmee het zich volzuigt als een spons. Hard groeit veenmos niet, 1 mm per jaar, maar in duizenden jaren heeft dat tot zes meter dikke pakketten hoogveen opgeleverd. Die zijn inmiddels afgegraven. Het Fochteloërveen heeft een levende kern. Het is zo’n 6000 voetbalvelden groot en ongeveer een halve meter dik. Dammen zorgen ervoor dat het regenwater langer in het gebied vastgehouden wordt.

Het geheim van het veen | Voedselarme grond is het geheim van het Fochteloërveen. Daar groeien zeldzame soorten op als veenpluis, eenarig wollegras, waterveenmos en zonnedauw. De lijst met bewoners en bezoekers is lang.. adders, ringslangen, heikikkers, veldleeuweriken, grauwe klauwieren, paapjes, boomvalken, roodborsttapuit, blauwborst, klapekster, blauwe kiekendief, ruigpootbuizerd, smelleken, noem maar op. Zelfs het zeldzame veenhooibeestje (een vlinder) kan hier fladderend je pad kruisen.

Graspol gezocht | Oorverdovend stil kan het zijn, hier midden in het Fochteloërveen. Het geluid dat je hoopt te horen, is dat van een trompet. Dan weet je: kraanvogel in de buurt! De vogel is makkelijk te herkennen aan de afhangende staartveren, het blauwgrijze kleed en de spanwijdte van wel twee meter. In Indiase sagen staat de vogel voor listigheid en vals gedrag, maar in China en Japan is ze het symbool voor een lang leven, hoop en geluk. De kraanvogel bouwt haar nest op een graspol op een lastig bereikbare drassige plek. Tijdens de balts springen de vogels hoog om elkaar heen. Verrekijker in de aanslag! In het Fochteloërveen broeden inmiddels acht paartjes.

Het pad terug | Zelfs het fietspad door het Fochteloërveen is bijzonder. Het ligt op een rug van zand en keileem die in de ijstijd is gevormd. Altijd al was deze hoge, droge strook dé plek om het verraderlijke hoogveen te doorkruisen. Dat doen we dan maar. Terug van de vrijheid van het Fochteloërveen naar de tralies van Veenhuizen.