De Serra da Estrela in midden-Portugal zijn een compact gebergte van net geen tweeduizend meter hoog. We maakten vijf dagtochten vanuit twee rustieke casas – het ene op een berg, het andere in een vallei. En ‘s avonds? Eerst badderen, dan aan de bubbels met de benen omhoog.

Tekst: Nanda Raaphorst | Fotografie: Margriet Spangenberg

Granieten bollen en glanzende meertjes

Door de granieten bergen van de Serra da Estrela waait een frisse wind. Grote gladgeschuurde granietblokken lijken lukraak in het landschap gegooid. Zonlicht sprankelt door de brede gletsjerdalen van de Zêzere en de Mondego. We zien glanzende meertjes, verstopt in de plooien van het graniet. De Serra da Estrela strekt zich uit tussen de plaatsen Covilha, Seia en Guarda, lekker compact maar toch uitgestrekt genoeg om wekenlang in te wandelen. Echt zwaar wordt het bijna nergens. Het gebergte bestaat uit granieten plateaus, groene valleien en bossen met schaduw.

Platte postzegel

Sinds 1976 is de Serra da Estrela een natuurpark, het grootste van Portugal. Oerkrachten stuwden de bodem op, tonnen sneeuw en ijs, wind en regen vlakten de bergen weer af. De top van de Torre, de hoogste berg van het Portugese vasteland, is een grote platte postzegel, opgerekt tot 2000 meter met een zeven meter hoog markeringspunt. Het vele bergwater, de kou (soms tot -20 in de winter), plus de tienduizenden schapen maakten van de Serra da Estrela het mekka van de middeleeuwse wolindustrie.

Route 1 | Naar de top van de Torre (1993 m)

We staan bij Covão da Ametade, in de berm langs de N336 die in grote S-bochten door de Serra slingert, op 1450 m hoogte. Achter ons ligt het vijftien kilometer lange gletsjerdal van de Zêzere, een glijbaan voor reuzen waarin de Zêrere een glanzend spoor trekt. Wat vóór ons ligt is andere koek: een steile wand van rots, begroeid met wat struikjes en daartussen vaag een verfstreepje. Onze route en dé route in de Serra, want de Torre is een móetje. We klauteren van blok naar blok, soms een handje geholpen door de struiken. We moeten naar de rand van een panvormige kom die uiteindelijk naar de top van de Torre voert.

Toverkollendrank

Voorgangers hebben steenmannetjes geplaatst, want de verfstrepen zijn niet altijd duidelijk. Het voert langs een blinkend meertje, verder omhoog. Over de rand van de pan kolken flarden mist en rook, alsof er een toverkollendrank gestookt wordt. Voorzichtig klauteren we verder, tot we op de rand van de kam staan. Volgende hindernis is een blokkenterrein, met spleten en al.
Het slot van de route gaat door een granieten vlakte, hier en daar begroeid met veldjes mals gras waar water glinsterend doorheen meandert. Watervalletjes kletteren van plateau naar plateau, kikkers kwaken erop los. Na vijf uur staan we op de winderige top van de Torre. In de verte een sliert strompelende stipjes, fluor geel, groen en roze.
Info route 1: PR5 MTG, Covao da Ametade > Torre (1993 m); 15,5 km, 675 m stijgen

Route 2 | Heen en terug naar Folgosinho

Op het dorpspleintje van Folgosinho schuiven mannen met stokken en alpinopetjes de stoelen in een kring onder de platanen. Albertino, eigenaar van café Albertino, deelt koffie rond, de dorpsvergadering kan beginnen. Folgosinho is een bergdorp, op 910 meter hoogte. Olijfbomen en wijnstokken vind je er niet, elektriciteitsmasten evenmin. Die laatste vinden de autoriteiten van Nationaal Park Serra da Estrela namelijk geen gezicht, dus wordt de energie opgewekt via zonnepanelen en dat is winst voor dit dorp. Nog niet lang geleden woonde men in huizen zonder ramen, een soort veredelde varkensstallen waren het.

Kaasjes en hammen

Folgosinho is leverancier van queijo da serra, het beroemde schapenkaasje dat we gisteravond in Casa Madre de Aguas voor het eerst proefden. Het is vloeibaar als gele vla, een beetje kleverig en lekker smeuig. De april-kaasjes zijn de lekkerste. Die zijn van de melk in december, toen het dier nog comfortabel in zijn vacht zat bij lekker frisse temperaturen. Op een keramieken dorpsplattegrond zijn de bezienswaardigheden van Folgosinho geschilderd. In de velden rond het dorp zijn geen schapen maar kazen ingetekend en de varkens in de wei zijn alvast vervangen door hammen. De weg voor vegetariërs is in Portugal nog lang niet geplaveid.

Een tijd lang niets

De kerkklok slaat tien als we het dorp uit wandelen. Het pad voert omhoog tussen dennenbosjes, bloeiende brem en roze kardinaalsmuts. Hogerop de berg, de Galhardos, staan de bermen vol reuzenvarens. Vanaf hoog op het pad zien we de rode daken van Folgosinho liggen, aan de voet van de berg de Galhardos, omringd door akkers, en daarachter een tijd langs niets, alleen een uitgestrekte vlakte. Dwars door het hoge gras dalen we af naar het dorp. Langs een slapende herder, langs zijn grazende kudde, over een Romeins pad waar madeliefjes zich massaal tussen de stenen door hebben geboord en langs steenmuurtjes bedekt met vetplanten en mossen. De klok gongt vijf als we weer terug zijn bij Albertino. De roze stoelen staan nu in de schaduw. Op het plein vechten twee straathondjes om de kuiten van wandelaars.
Info route 2: Folgosinho > Folgosinho; 12 km, 600 m stijgen, route uit Wandelen in Portugal

Route 3 | Levadawandeling Loriga

Een maf petje, een geruit overhemd en een grijns van oor tot oor. José schudt ons de hand. Zijn beroep: herder, zijn kudde: ruim zestig bordaleira schapen. In de zomer grazen de dieren op de hooggelegen weiden van Loriga, een levendig dorp, aan de rand van een spinaziegroene vallei. Laag op laag zijn de moestuinen en akkertjes in de vallei aangelegd, verder wat boerderijtjes van grofgrijze schiststenen, wat plukken bos en ruisend water. José vindt het wel leuk dat we gaan wandelen in zijn vallei. Hij wijst de weg: eerst door dat dennenbos, dan over de flank van een heuvel. We volgen een avontuurlijk steenpad hoog boven een ruisende beek, ruiken lavendel, laveren om manshogevarens. De terrassen staan vol gele bloemen, verderop groeien sinaasappels en boontjes.

Het mooiste komt nog

De schuurtjes van leisteen zijn soms halve ruïnes, maar de wijnranken en aardappelveldjes liggen er goed onderhouden bij. ‘Wat is dit mooi’, zegt Margriet, en het mooiste moet dan nog komen. We steken een oude stenen brug over, en komen uit op een smal graspad dat kilometerslang een irrigatiekanaal (levada) volgt. Links ligt de imposante groene wand van de Malhadindas, in de diepte stroomt Rio de Loriga. In een boog volgen we de levada om de berg, een paadje van nog geen 50 cm breed op 555 m hoogte, op de rand van een granieten kanaaltje waar het water klotsend doorheen stroomt. Aan de voet van een fluweelgroene berg liggen de moestuintjes van Cabeça, ons keerpunt.
Info route 3: Loriga > Cabeça > Loriga, 14 km, levadawandeling; route uit gidsje Wandelen in Portugal

Schist dorpen

Was je huis van leisteen, dan was dat vroeger een teken van armoede. Om dat verleden te verbloemen plamuurden hele dorpen hun huizen af met stuc. Tegenwoordig worden de ‘schistdorpen’ van Serra da Estrela juist gekoesterd. Zevenentwintig ‘aldeias do xisto’ zijn met financiële overheidshulp weer opgebouwd en interessant gemaakt voor bezoekers. Met wandelroutes (caminhos do xisto), winkeltjes met ambachtelijke producten of rivier-zandstrandjes (parques fluvial), zoals in het mooie Janeiro de Baixo.

Informatie Wandelen en welness in de Serra da Estrela

Het gebied Serra da Estrela, midden-Portugal. De tocht Vijf dagtochten tussen de 15 – 20 km, vanuit twee verschillende standplaatsen, Gouveia en Manteigas. Zwaarte Licht tot middelzwaar. Zwaarste en lastigste tocht is de beklimming van de Torre waarbij je deels steil van rots naar rots klautert. Vervoer Vanaf vliegveld Lissabon in ca drie uur rijden naar Covilha, aan de zuidrand van de Serra. Overnachten Casas rurales, landelijke huizen/hotelletjes. Beste tijd Mei – oktober. Navigatie Routes zelf samengesteld met topokaarten en gidsje Wandelen in midden-Portugal van de auteurs Bert Stok en Roel Klein. Extra Door het gebied loopt de T-1, een vijfdaagse trektocht van camping naar camping. Korte routes zijn ook mogelijk. Op het plein van bijna elk dorp vind je een informatiebord met gemarkeerde routes, korte en langere. Het enige wat nodig is is een goede kaart en voor onderweg eten en drinken voor de hele dag.