Elf fraaie steden en handenvol mooie dorpen. Het wandelpad dat al het moois verbindt is het kersverse Elfstedenpad. We proberen het uit, van Stavoren naar Harlingen, 60 kilometer in drie dagen. Een beetje kuieren in de voorjaarszon maakt je nog geen held, dus het Elfstedenkruisje verdienen we zo niet.  Maar zo’n trofee hebben we ook niet nodig, het pad lonkt sowieso.

De mooiste paadjes

Het Elfstedenpad werd oktober 2017 geopend. De route is roodgeel gemarkeerd en volgt zoveel mogelijk het parcours van de beroemde schaatstocht, maar kiest steeds voor de mooiste paadjes. Het Elfstedenpad is 283 kilometer, opgedeeld in 46 etappes en verbindt de Friese Elfsteden. Dat zijn Leeuwarden, Sneek, IJlst, Sloten, Stavoren, Hindeloopen, Workum, Bolsward, Harlingen, Franeker en Dokkum, en keert dan weer terug naar Leeuwarden. Je wandelt vaak langs het water, maar ook door uitgestrekte weidegebieden, door de heuvels en bossen van het Gaasterland, langs terpen en langs oevers van meren. Elfstedenwandelroutes zijn niet nieuw. In 1948 werd de eerste Elfstedenwandeltocht gelopen, 209 km in 5 dagen. Sportpionier Pim Mulier was de initiatiefnemer.

Woest kaboutervrouwtje

Einde bewoonde wereld lijkt het als we uitstappen op het station van Stavoren. Vooral water zien we. Er duikelen meeuwen door de lucht, vissersboten dobberen in de haven. Bijna duizend jaar terug, in 1061, kreeg Stavoren al stadsrechten, en nog steeds heeft het stadje heimwee naar toen, zo lijkt het. De nieuwbouw langs de kade is vermomd als oude pakhuizen en koopmanswoningen, en op de kop van de haven staat Het Vrouwtje van Stavoren met haar puntmuts. Wóest was de stinkendrijke koopmansweduwe toen de handelsschepen hun lading losten: geen goud maar graan hadden ze voor haar meegenomen. ‘In zee met dat spul!’, tierde ze en zo gebeurde het. De haven verzandde door de berg graan. Het begin van de ondergang van handelsstad Stavoren. Hoe zou het de Elfstedenburen zijn vergaan?

Vogels in de bocht

Vanaf Stavoren wandelen we naar het IJsselmeer. De roodgele routestreepjes vinden we onderaan de dijk, maar slimme wandelaars lopen natuurlijk bovenóp de Zuiderzeedijk. Leuk is het daar. Boerenhek na boerenhek laveren we tussen schapendrollen. Zo ver we kunnen zien blikkert het IJsselmeer, zilvergrijs, donkergroen, diep oceaanblauw. Bij Molkwerum ligt tussen land en water een strook goudkleurig riet met een vogelkijkhut. Noem een vogel en hij zwemt, flirt, fourageert of fladdert er: kemphanen, baardmannetjes, kieviten, kluten, zomertalingen en ook aalscholvers, zwarte sternen, karekieten, rietzangers, rietgorzen en bruine kiekendieven. Bocht van Molkwerum heet de kuststrook en het is een natuurmonument: minstens 1% van de Noord-Europese populatie van genoemde vogels verblijft er weleens een tijdje. We wandelen verder over de dijk. Water links, grasdijk onder onze voeten, polderland rechts. Boven ons hoofd gegak en klapperende vleugels. Ganzen verzamelen zich voor de trek terug naar het noorden.

The king himself!

En dan komt in de verte de scheve Westertoren van Hindeloopen in zicht, onze volgende Elfstedenstad. Nou ja stad – stadjé. Een knus geheel van bakstenen huisjes met rode daken vol mos. Een eeuw geleden bestond de vloot nog uit 67 vissersboten, maar de Afsluitdijk veranderde alles. Nog maar één beroepsvisser telt Hindeloopen, al voel je er het rijke verleden meer dan in Stavoren. Vooral door de oude en fraaie kapiteinswoningen en de winkeltjes vol Hindelooper schilderkunst die de handel met overzee verklappen. De motieven op een rode, groene, blauwe of witte ondergrond zijn geïnspireerd door producten die Hindeloopen importeerde uit China en Voor-Indië. We dwalen even door de popperige straatjes. Toeristen lezen elkaar voor uit toeristengidsen. Er moet een bizar Schaatsmuseum zijn over de Tocht der tochten uit 1963, met een afgevroren teen op sterk water en de schaatsen van ene W.A. van Buuren, the king himself!

Modderman

Ook na Hindeloopen kunnen we op de oude Zuiderzeedijk blijven lopen, net als wandelaars van het Kustpad, het Groot-Frieslandpad en het Zuiderzeepad trouwens, overal zien we de routebordjes. Dan buigt de route landinwaarts, volgt het water van It Soal naar de haven van Elfstedenstad Workum. In juli worden de zeilen van de historische schepen gehesen voor het Skûtsjesilen op het IJsselmeer. En jaarlijks in oktober is er de ludieke Strontrace van Workum naar Warmond en weer terug. Die zeilwedstrijd herdenkt de historische vaarroute waarbij mest van Friese boeren naar de Hollandse geestgronden werd vervoerd naar de Bollenstreek. Een startschot van de burgemeester, de traditionele afscheidswoorden (‘En nou oprotten!’) en de race is begonnen.
Op de Merk, een prachtig pleintje met terrassen rondom, staat het fraaie 17e eeuwse Waaggebouw te pronken. Alleen de toren van de kerk valt uit de toon bij de pracht en praal van het stadje. Een losstaand, stomp geval is het, onaf omdat er door eeuwenlang geruzie tussen Schieringers en Vetkopers – waarschijnlijk van oorsprong kloosterordes die uit waren op machtsuitbreiding – geen geld was om kerk en toren af te bouwen. Even verderop ligt het museum van voddenman Jopie Huisman. Jopie was een aparte. Hij was zo dol op het Friese landschap dat hij er happen modder van zou willen eten. Het landschap ‘verslinden’ wilde Jopie, vandaar ook zijn bijnaam ‘Modderman’.

Supersmalle bruggetjes

‘Als een achteloos uitgerold snoer dat door de weilanden slingert’, zo beschrijft de wandelgids het Tillefonne. Het oude kerkenpad is één stoeptegel breed en voert het groene niets in over minstens vijf smalle bruggetjes. Spannend is het, maar inmiddels ook nat. Het uur U is aangebroken, een sluier van mist dobbert om ons heen. En dan zijn we er nog niet. Nog een stuk over de zeedijk moeten we, mógen we, door oud land en polders, terwijl verderop de wolken elkaar opjagen boven het IJsselmeer. Een bliksemflits, een donderwolk en dan weer verder. Langs het zachtgele kerkje van Ferwoude dat nog  glinstert van de felle regenbui. Nu alleen het oeroude museumdorpje Allingawier nog en Exmorra. Dan duikt Elfstedenstad Bolsward op. Diepblauw is de lucht. Feestlampen verlichten het fraaie kerkje en de grachten. Féestlampen?

Perfecte eitjes

Leeuwarden is dit jaar Culturele Hoofdstad 2018. Heel Friesland viert dat, dus Bolsward ook. Maar zonder al die versiering en lichtjes is Bolsward ook mooi. ‘Ooit ook een rijke stad’, aldus onze gastheer Peter Terenstra, ‘bloeide op door de handel in boter en kaas.’ Het verbaast ons niets na al die kilometers sappige weilanden gisteren. We sliepen vannacht in zijn herberg, Stadsherberg Heerema, een sfeervol historisch pand dat flink uit het lood staat. De heer Terenstra serveert croissants, suikerbrood met roomboter en perfect gekookte eitjes. Verwennerij alsof we toch een beetje helden zijn. Maar Terenstra helpt ons snel uit de droom: ‘Jullie zijn echt de eersten niet met je Elfstedenwandeltocht hoor, die bestaat al lang!’ De stoere Fries heeft ‘m zelf gelopen, eeuwen terug, en reed ook twee keer de Elfstedenschaatstocht (1963! en 1997), en drie keer de Elfstedenfietstocht. Vandaar dat erecertificaat aan de muur. We krijgen een zakje voor de lunch. ‘Je hebt hier in Friesland niet overal meer een winkeltje of SRV’, zegt hij alsof we in de middle of nowhere zullen stappen.

Een soort moeras

Het is leuk om door de kleine straten en langs de grachten van Bolsward te dwalen. Net als Leeuwarden is de stad ontstaan op drie terpen en op een ervan staat de Martinikerk. Het kerkorgel en de akoestiek zijn internationaal bekend, vooral door de uitvoering van de Mattheüs Passion. maar nóg beroemder is Bolsward als stad van het bier (Us heit), de berenburg (Sonnema, één e) en zelfs van de whisky (Frysk Hynde, zonder e). Leuk en lekker, maar niet als je op zondagochtend vroeg op pad gaat. Dan wil je groen, rust en ruimte. Rust laat nog even op zich wachten, het Elfstedenpad voert dicht langs de snelweg de stad uit. Maar al snel wandelen we langs groene velden, door boerenland met boerderijen en heel veel ruimte. ‘Walmende weides met een enkele kraai’, noemt oppervogelspotter Nico de Haan het boerenland van Nederland. Wie denkt hier vogels te zien heeft het mis, meer kans daarop heb je nog in de stad. Maar dan duikt midden in die walmende weides een bosje op, het Flietsterbosk. En daar wandel je door iets wat lijkt op een moeras: we zien tengere boompjes in gitzwart water, een fijne chaos aan takken en struiken rondom. En vogels? Daar struikel je over als je niet oppast, vooral zangvogels – roodborstjes, tuinfluiters, braamsluipers. Nog even en aan de Friese horizon verschijnt mooi Witmarsum, het stadje van Pim Mulier, bedenker en organisator van de allereerste Elfstedentocht in 1909. Een groot borstbeeld bij de kerk eert de sportpionier.

Toen werd Pier boos

De achtertuin van Pims geboortestadje bestaat uit een oase van groen, waarin lange rechte paden over grasdijken naar Arum voeren. Vroeger zou je de zee aan je zijde hebben, nu is het uitzicht tot vér over de weilanden. Walmend of niet, we vinden het móói, ook al hebben we zin in weer eens wat zeezicht. Voorlopig ligt nog Kimswerd te wachten, met Grutte Pier, een reus van een kerel als hij tenminste leek op zijn standbeeld bij de kerk. Het beton is massief en grijs als de lucht. Grutte Pier woonde met zijn vrouw op een boerderij in Kimswerd. Zoals misschien een kwart van de 600 inwoners nu. Maar in 1515 sloeg het noodlot toe. Saksische huurlingen vielen in naam van de graaf van Holland Kimswerd aan en plunderden het dorp. Ze staken ook de boerderij van Pier in brand en doodden zijn vrouw. Toen werd Pier boos. Hij richtte een bevrijdingsleger op en startte een bloedige strijd tegen de Hollanders. Grutte werd de schrik op zee. De bemanning van een gekaapt schip moest de beroemde regel ‘Bûter, brea en griene tsiss’ uitspreken. Wie dat niet zeggen kon, was geen oprechte Fries en werd overboord gesmeten. We zetten Pier op de foto – best een griezel is het, met één slag van zijn zwaard kon hij een paar tegenstanders tegelijk onthoofden – en beginnen aan de laatste kilometers. Over asfaltwegen tussen de weilanden door, terwijl Gruttes gruwelijkheden nog nagalmen – Boter, brood en groene kaas, wat’dat net sizze kin is gjin oprjochte Fries! En als we uiteindelijk de dijk oversteken en langs het water naar Harlingen wandelen breekt de zon weer door. Alsof je het vóelt: niet meer het IJsselmeer maar de Waddenzee ligt nu aan onze voeten. Lunchroom ‘t Zilt heeft een fijn uitwaai-terras hoog boven op de dijk met uitzicht op Harlingen en op honderden vierkante kilometers Unesco Werelderfgoed, van Texel helemaal tot het zuiden van Denemarken strekt het zich uit.

Nog zeven

Meer dan 500 monumenten telt Harlingen en heel ver hoef je niet te wandelen om ze allemaal te zien. De geschiedenis van Harlingen begon met de aanleg van de haven, het plaatsje eromheen werd al snel een belangrijke handelspost. We dwalen over de markt, wandelen langs de grachten waar de monumentale pakhuizen, patriciërswoningen en gevaarlijk gezellige lunchrooms zich aaneenrijgen. Simon Vestdijk werd in Harlingen geboren en in een van de oudste panden huist het Hannemamuseum met een multimedia-tentoonstelling die vertelt wat de gevels verborgen houden. Ooit gehoord van Caspar de Robles? Ter ere van de geboren Portugees verrees een knots van een standbeeld, genaamd De Stenen Man. Caspar was de held die na de Allerheiligenvloed van 1570 de dijken van Friesland liet herstellen en de kustverdediging op orde bracht. Anders was het misschien nooit van een Elfstedenpad gekomen. En dáár moeten we niet aan denken, ook al hebben we nog maar vier van de Elfsteden gezien. Een hele dikke 8 krijgt de wandelroute van ons.

Informatie Elfstedenpad

De wandelgids

De wandelgids vanhet Elfstedenpad (ed. 2017) is verkrijgbaar in de webwinkel van KWBN/Wandelnet en in de (reis)boekhandel.

Leeuwarden en Friesland Culturele Hoofdstad 2018

2018 is Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018. Dat wordt in heel Friesland gevierd met kunst, toneel, dans en muziek. Friesland Leeuwarden programma culturele hoofdstad 2018 biedt  reusachtige marionettenpoppen, spectaculair openluchttheater, landschapskunst, buurttoneel en er zijn boerenblaasorkesten. Thema van het Culturele Jaar is ‘iepen mienskip’ (open buurt), een oproep aan de Friezen eens wél gek te doen en met hun talenten naar buiten te komen.  En dit is er nog meer te zien in de Friese Elfsteden.

Einde