Naar Zuid-Frankrijk reis je voor de zon, de zee en de wijn. Maar wij komen voor de route van de Katharen, een groep geloofsvervolgden die zich terugtrok in hooggelegen burchten om uit handen van de katholieken te blijven. We fietsen onder blauwe luchten, langs velden goudgeel graan, klaprozen en kastelen. Maar kijken we ‘achterom’ dan zien we ook de andere kant van Katharenland. Het Pays Cathare tussen Narbonne en Foix is een land met twee gezichten.

Tekst: Nanda Raaphorst | Fotografie: Margriet Spangenberg en Nanda Raaphorst

Iets anders

Narbonne op zondag. De zon doet haar best de stad wakker te schudden. Stralen op de gepimpte boulevard langs het Canal de la Robine. Stralen op de zandkleurige gevels met gedichten van Charles Trenet. We drinken een café au lait tussen vroege Fransen. Zij een krantje en croissantje, wij de Katharen-Basken-fietsgids. Een ‘inktzwarte bladzijde in de middeleeuwse geschiedenis van de Languedoc’, zo wordt de periode van de katharen-vervolging genoemd. De katharen werden opgejaagd, verminkt en verbrand. Waarschuwing: wie daar niet tegen kan, zapt beter meteen door naar het kopje ‘Oergezellig’.

Bekeren of de brandstapel
Het katharisme is een verzamelwoord voor religieuze bewegingen waarvan de leer op belangrijke punten afweek van het katholicisme. Katharen hingen het dualisme aan (God versus Satan) en leidden een sober leven, ascetisch, vegetarisch en dienstbaar aan anderen. Ze keerden zich af van de pracht en praal van de katholieke kerk en stelden vrouwen gelijk aan mannen. De katharen waren actief tijdens de late middeleeuwen en vooral in Occitanië (Languedoc) in het zuiden van Frankrijk. De kruistochten tegen de katharen waren extreem wreed, met name die onder aanvoering van Simon de Montfort. Bij de kruistochten, waaraan ook Hollanders en Friezen deelnamen, zijn volgens schattingen een miljoen mensen omgekomen.

Slechte buur

Het middeleeuwse Minerve werd gebouwd hoog boven de plek waar de rivier de Cesse de aarde open schuurde. Knappe vijand die de hier teruggetrokken katharen kon overmeesteren, zou je denken. Maar op een van de hoge oevers bouwde katharenjager Simon de Montfort de Malvoisine, een reusachtige katapult waarmee hij de stad belegerde. Zestig man waren er nodig om stenen van 80 kilo 250 meter ver over de kloof te slingeren. Impossible denk je dan, maar niets is minder waar: Montfort wist Minerve op de knieën te krijgen. Via de Rue des Martyres daalden de honderdveertig verslagen Katharen af naar de rivier en stapten vrijwillig op de brandstapel.

Sinistre

De volgende ochtend. Het hoost als we over hellingen vol wijngaarden jojoën. De route daalt af naar Camplong, een gehucht met perzikkleurige daken ingeklemd tussen velden felgele brem. Niet veel verder ligt Caunes-Minervois. Het is siësta, stilte in de stegen rondom. In 1227 werd op het fraaie plein met plataan de kathaarse bisschop van Carcassonne publiekelijk verbrand. Margriet zwijgt. Plet een tomaatje en plakken kaas op een vers stokbroodje dat de stilte aan scherven kraakt.
Naar Carcassonne hebben we wind mee. De stad was eeuwenlang een katharenbolwerk. Tot hij in handen viel van Simon de Montfort en uitvalbasis werd voor zijn strijd tegen de Katharen. Het landschap rondom lijkt uit Engeland overgewaaid, net als het weer voor morgen: sinistre.

Vingerhoedjes en verzet

Graanvelden, klaprozen en blauwe luchten waarin witte bloemkoolwolken zich opstapelen. In het gehucht Bram duiken we  Café De La Place in. Er zitten marktlui achter borden warm eten, in een hoek staat een rommelmand met souvenirs. Bram-vlaggetjes, Bram-vingerhoedjes, Bram-stickers. ‘Wat is dat met Bram?’, vraagt Margriet. Ik lees voor uit de fietsgids: ‘Als Simon de Montfort Bram op de knieën wil dwingen, stuit hij op verzet. Dat zint hem niet en na overgave van de dorpelingen selecteert hij 100 burgers. Hij laat hun oren, neus en lippen afsnijden en hun ogen uitsteken. Eén oogwordt gespaard. De eigenaar moet de stoet begeleiden naar het 30 kilometer verderop gelegen Lastours, waar de katharen tot dan toe hardnekkig verzet boden. Het is duidelijk wat er met de bewoners zal gebeuren als ze hun verzet niet opgeven.

Het móet

We glooien verder naar het westen. Fanjeaux, Ribouisse en dan zuidwaarts naar Mirepoix. Een katharenstadje met vakwerkhuizen in rood, blauw, oranje en roze. Ze staan langs een vierkant plein en hebben een galerij van dikke houten balken. De klim erheen is categorie 7, aldus de gids, die naar Montségur morgen 24. Alleen al bij het idee valt Margriet uitgeput neer op bed. ‘Móet dat?!’ Ja dat moet, het mag dan een reusachtige ruïne zijn, gebouwd bovenop een steile heuvel, maar met een verleden waarvan je bloed stolt. Het kasteel is het bekendste bolwerk van de katharen, symbool voor hun verzet. Na een belegering van tien maanden brak dat verzet. Alle 215 kathaarse geestelijken belandden op de brandstapel, aan de voet van de berg.

Oergezellig

Hoe het kwam weten we niet. De energierepen? Het 5000-calorieën-menu? Montségur was een eitje. Van 770 naar 1059 meter ging heel soepel en de stijging was geen 16 maar 9%. We zagen kasteel Montségur voor ons opdoemen, hoog op een bult gehuld in dieppaarse wolken. We reden relaxed onderlangs en kwamen terecht in Auberge de Montségur, een oergezellige herberg vol prachtige kleden, kunst en ridderspul. Na een maaltijd van tagliatelli-drie-kazen-en-kidneybeans zagen we hoog aan de hemel een glanzende volle maan. ‘Morgen gaat het sneeuwen’, zei de herbergier. En ook dat dat best vreemd was voor de maand juni.

Heilige graal

Het kasteel Rennes-le-Chateau wordt omgeven door een mysterie wat de hooggelegen strategische plek tot een hotspot maakt. Na een renovatie aan de kerk zou het arme stadje opeens gehuld zijn in pracht en praal. De vraag is nog steeds: waarvan betaalde de priester die renovatie? Geruchten gaan dat hij in de kerk de schat van de tempeliers gevonden zou hebben, de enige echte heilige graal. Nog steeds wordt er naar de schat gegraven, wat inmiddels met bordjes wordt verboden. Margriet let op iets heel anders. ‘Moet je dít zien’, zegt ze bij het uitzicht op de Pyreneeën. Een rafelrand bedekt met sneeuw, in het westen de zee. Overmorgen zullen we die bij Peyrac kunnen aantikken. Eerst nog de zwaarste klim van alle klims.
‘Nóg een?’, schrikt Margriet.

16%

De afdaling door de Gorges de Galamus is slechts uitstel van executie. De weg verdwijnt er tussen reusachtige rotswanden, steeds verder de diepte in. We kunnen nog even schuilen voor een enorme hoosbui, maar dan is het tijd: op naar Peyrepertuse. We fietsen door Soulatge, een brede vallei vol mals gras. Het dal wordt begrensd door een bergkam die eindigt in een kolossale rotsbrok dat dichterbij een stenen bouwsel blijkt: Chateau Peyrepertuse. We staan met ons mond vol tanden. Ernaartoe! De wind blaast ons hard het gezicht, maar net niet hard genoeg om het van ons te winnen. Na 4 lange kilometers van 16% stijgen staan we boven.

De laatste foto

Trappetjes en kruipdoorsluipdoor-paadjes voeren naar de top van de ruïne. We kijken neer op een vallei tussen groenbegroeide bergen en een paarszwart wolkendek. Aan de overzijde Château de Quéribus, een vierkante kolos die elf jaar na de val van Montségur nog in handen van de katharen was. Vanaf de toppen zou men geseind hebben en gewaarschuwd voor de vijand. Margriet maakt de laatste foto, ik kijk nog één keer ‘achterom’. In 1321 wordt de laatste kathaarse geestelijke verbrand. De katharen delven het onderspit. De lucht pakt samen. De hemel is zwart, maar nog lang niet zo zwart als die pagina uit de katharen-geschiedenis.

Het merk ‘Pays Cathare’

‘Onze streek was ooit rijk vanwege de kleurstof die bij Toulouse gedolven werd. Toen die kleurstof op was en de rijkdom afnam, bleek het katharen-thema een gouden greep om toeristen te trekken.’ Dat zegt de eigenaresse van ons B&B in Moussoulens, vlakbij Carcassonne. De Katharen-strijd was op z’n hoogtepunt in de 11-13e eeuw. In de loop van de tijd zijn veel katharenburchten en andere materiële herinneringen verloren gegaan. Toch is achthonderd jaar later het katharen-thema nog steeds springlevend. In 1992 werd het merk ‘Pays Cathare’ opgericht en geregistreerd bij het Frans Centrum voor Intellectueel Eigendomsrecht (INPI), dat bijna 900 professionals en ambachtslieden vertegenwoordigt uit de sectoren toerisme, landbouw en wijnbouw. Kortom, het katharendrama brengt geld in het laatje. Maar wie vindt dat erg, als daarmee ook het gedachtegoed van de katharen bewaard kan blijven.

Informatie Fietsroute Katharenland

Traject Het Pays Cathare, Katharenland, ligt in de provincies Aude en l’Ariège in Zuid-Frankrijk. De katharen (11 – 13e eeuw) bouwden hun burchten op de toppen van heuvels om uit handen van de katholieken te blijven. Wij fietsen in zes dagen van Narbonne via Mirepoix naar Foix, en via Montségur weer terug naar Narbonne, in totaal 400 km. Zwaarte Gemiddeld, soms zwaar (***/****). Hij voert door heuvelachtig, soms bergachtig terrein tussen 100 – 450 meter. Het hoogste punt is Montségur, 1059 meter. Fietsgids De Europafietsers schreveneen handige routegids, Katharen-Basken Fietsroute, verschenen bij Pirola-uitgeverij.  Vervoer Wij namen de trein naar Parijs, aansluitend de nachttrein naar Narbonne, totaal 16 uur reizen (en uitgerust aankomen). Beste tijd Tussen mei en half oktober. Overnachten Op dagafstand fietsen kom je voldoende hotelletjes en pensions tegen. Adressen (ook campings) vind je in de Katharen-Basken Fietsgids.

Nóg meer informatie?

Surf naar Op Pad, voor een artikel over deze fietsroute met uitgebreide achtergrondinformatie.